26. Kierunki zmian w prawie w trakcie i po epidemii.
Autor: adwokat Rafał Rozwadowski
Prawodawstwo jest tworzone z myślą aby wyprzedzać określone trendy i w sposób kompleksowy regulować funkcjonowanie życia gospodarczego i społecznego.
Społeczeństwo ma prawo wymagać, aby dozwolone formy działania podlegały jasnym regulacjom prawnym, przejrzystym i gwarantowały bezpieczeństwo ich wykorzystywania. Dotyczy to zarówno form nakazanego działania jak również zakazanego, gdzie rozbudowany jest aparat sankcji.
Testem na elastyczność naszego rodzimego ale także europejskiego i światowego prawodawstwa jest postęp technologiczny. Wypadkową postępu jest oczywista zmiana nawyków i form działania, zarówno w przestrzeni biznesowej, konsumenckiej czy społecznej. Wprowadzanie uregulowań dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej za pośrednictwem środków masowego komunikowania, dokonywanie dużej gamy czynności sądowych za pośrednictwem sieci Internet, rozbudowanie na globalną skalę mechanizmów sprzedażowych online jest przykładem jak postęp technologiczny wpływa na nasze prawodawstwo. Wskazuje także główne kierunki zmian, polegające albo na dostosowaniu uprzednich regulacji do specyfiki określonej aktywności prawnie relewantnej lub wprowadzeniu nowych zapisów.
Postęp technologiczny stanowi określoną stałą, nie ma on zabarwienia z zasady światopoglądowego, nie podlega - obiektywnie – ocenom z perspektywy określonych koniunktur politycznych. Postęp technologiczny – jakkolwiek podążający własną dynamiką jest na tyle przewidywalny, że pozwala z określonym wyprzedzeniem skorelować się z otoczeniem prawnym.
Mimo wszystko, w procesie stosowania prawa niejednokrotnie dochodziło do dyskusji na ile dotychczasowe rozwiązania prawne maja zastosowanie do stanów faktycznych wywołanych korzystaniem z dorobku postępu technologicznego i na ile specyfika prowadzenia chociażby aktywności gospodarczej z wykorzystaniem nowych środków komunikacji elektronicznej odpowiada dotychczas stosowanej praktyce.
Cały szereg inicjatyw, powiązanych chociażby z tematyką identyfikacji elektronicznej, tj. między innymi wykorzystywaniem podpisów elektronicznych (bezpiecznych, kwalifikowanych etc.) w obrocie, świadczeń tzw. usług zaufania, polegających m. in. na złożonym procesie certyfikacyjnym wskazuje jak postęp technologiczny wymusza rozwój prawodawstwa i poszerza dotychczasowe ramy prawne.
Zagadnienie powyżej próbuje przełożyć na skutki jakie niesie ze sobą epidemia COVID. Epidemia COVID w sposób niezwykle dotkliwy wpłynęła na całość życia gospodarczego. Co istotne zmiana w życiu gospodarczym zaszła w sposób niezwykle raptowny. Z perspektywy procesów, których epidemia COVID doświadczyła, ingerencja ta była niezwykle szybka i bardzo inwazyjna. Trudno zlokalizować w szerzej perspektywie czasowej zdarzenie o podobne naturze i mocy oddziaływania. Zaznaczam, że wniosek ten buduję również na globalnym doświadczeniu przeżywania epidemii COVID, nie odnoszącym się punktowo do określonego regionu, terytorium czy nawet kontynentu.
De facto „ z dnia na dzień” doszło do przewartościowania dotychczas panującego porządku życia gospodarczego i społecznego. Dwa podstawowe czynniki, tj. zakres wprowadzanych ograniczeń dotyczących życia gospodarczego oraz społecznego oraz określona postawa społeczna związana z indywidualnym odczytywaniem zagrożeń jakie niesie za sobą epidemia COVID spowodowały raptowne załamanie funkcjonowania modelu szeroko rozumianej aktywności zarobkowej i równie szeroko rozumianej komunikacji społecznej. Działalność zarobkowa w sposób oczywisty promieniuje na postawy społeczne i odwrotnie. W rezultacie, na skutek epidemii COVID doszło do wielowarstwowej zmiany sposobu prowadzenia aktywności zawodowej i aktywności społecznej.
Skutek ten wywołał naturalną potrzebę dostosowania regulacji prawnych do spektrum zaktualizowanych potrzeb gospodarczych. Wiązało się to w praktyce z dynamicznie wprowadzanymi programami pomocowym z jednej strony, z drugiej zaś, wraz z rozpoznawaniem zagrożeń, z wprowadzaniem ograniczeń działalności gospodarczej.
Abstrahuje w tym miejscu zarówno od specyfiki ograniczeń jak również od kierunków programów pomocowych. Zwracam uwagę na skalę przedsięwzięcia. W konsekwencji w krótkim czasie pojawia się potrzeba istotnego doregulowania obowiązujących norm prawnych, szeroko ingerując w dotychczasowe rozwiązania regulacyjne. Siłą rzeczy, na tle pojawiających się dynamicznie nowych aktów prawnych rozpoczęła się dyskusja w zakresie ich wzajemnej spójności i koherentności jak również w obszarze ich zgodności z dotychczas obowiązującymi regulacjami.
Nie nawiązuję też bezpośrednio do debaty na ile spełnione zostały warunki dla wprowadzenia stanu nadzwyczajnego, jakkolwiek decyzja ta ma kolosalne znaczenie dla poszukiwania właściwej ścieżki prawnej dla dochodzenia ewentualnych odszkodowań od Skarbu Państwa.
Epidemia COVID wykazała na swoim przykładzie, jak istotną cechą i walorem prawa powinna być jego uniwersalność i zdolność do przewidywania określonych sytuacji.
Nie czyniąc zarzutu - co oczywiste – odnośnie braku przewidzenia wystąpienia epidemii i dalej konsekwencji jakie ze sobą niesie, zwracam uwagę na zasadzie wniosku pro futuro, że prawo powinno sobie w przyszłości radzić z występowaniem sytuacji podobnie nieoczekiwanych jak epidemia COVID. Epidemia wykazała, że potrzebą w prawie jest umiejętne zagospodarowanie sytuacji nieoczekiwanych o bardzo szerokim zakresie oddziaływania. Rozsądnym rozwiązaniem jest ustalenie ramowych mechanizmów działania w sytuacji przekroczenia określonych, mierzalnych i obiektywnych parametrów, czy to mających swoje źródło w otoczeniu gospodarczym czy społecznym. Odróżniam tutaj zakres takich działań od regulacji wynikających z faktu wprowadzenia stanów nadzwyczajnych. Próba chociażby koncepcyjnego pochylenia się nad tematem ustalenia modelu działania i aktywowania określonych działań bez zbędnej zwłoki i w sposób zsynchronizowany wydaje się celowa i pragmatyczna.
Epidemia COVID de facto uwidoczniła jak ważnym faktorem dla harmonijnego i klarownego procesu stanowienia prawa jest czas. Pośpiech, związany też z uświadczeniem niespotykanego na dotychczas znaną skalę zjawiska, rozumianego jako zbiór antycypowanych lub doświadczanych skutków epidemii, uwypuklił problemy związane z implementowaniem bardzo wielu regulacji prawnych w relatywnie krótkim czasie. Konsekwencją tego były nie tylko kwestie interpretacyjne ale również nadwyrężone prawo obywateli do zapoznania się z wprowadzanymi regulacjami w rozsądnym terminie, czy to celem dostosowania prowadzonych przez siebie aktywności zarobkowych czy po prostu celem uniknięcia negatywnych konsekwencji związanych z nieprzestrzeganiem nowo wprowadzanego prawa.
Odnotowując brak sytuacji tożsamych w przeszłości z sytuacją wywołaną epidemią COVID trudno być krytykiem ogólnego zarysu działania prawnego w tym obszarze. Doświadczenie to jednak moim zdaniem powinno przełożyć się na wypracowanie strategii i planu stanowienia i stosowania prawa w przyszłości.
Epidemia COVID zmieniła również życie gospodarcze i społeczne. Usługi masowego komunikowania się na odległość zyskały na popularności. Przemodelowaniu uległ również system zakupowy i sposób wykonywania pracy. Konsekwentnie, przepisy regulujące szeroko pojmowane komunikowanie się na odległość stały się i będą zdecydowanie częściej wykorzystywane w praktyce.
Myśląc o stanowieniu prawa ocenia się również skutki regulacji. Myślę, że naturalną konsekwencją szerszego wykorzystywania w biznesie, ale również w życiu codziennym środków komunikowania się na odległość, będzie potrzeba rewizji dotychczasowych regulacji w tym obszarze, też w kontekście zdecydowanie większej liczby podmiotów, które w trakcie epidemii jak i po jej ustąpieniu będą funkcjonować na ich podstawie.