tel/fax +48 22 6229966     

fivestarlaw.png

46. Odpowiedzialność za długi w przypadku wielości spadkobierców

Autorzy: adw. dr Marcin Mamiński, Roksana Gawrońska

Opublikowano: 14.01.2022

W praktyce bardzo często zdarza się, że po spadkodawcy dziedziczą co najmniej dwie osoby. Analizując chociażby przepisy regulujące dziedziczenie ustawowe, widoczna jest tendencja dzielenia udziałów w spadku pomiędzy różne osoby z rodziny.

Należy wskazać, że w pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek i rodzice. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom w częściach równych.

Z powyższego wyciągu z art. 931 k.c. i 932 k.c. wprost wynika, że w przypadku dziedziczenia ustawowego bardzo często będzie istniała sytuacja dziedziczenia kilku osób.

Należy również dodać, iż w przypadku sporządzenia testamentu spadkodawca również ma dowolność co do ilości osób, które chciałby powołać. Testator nie jest obowiązany do przekazania swojego majątku wyłącznie jednej osobie.

W przypadku większej ilości spadkobierców pojawia się problem ich odpowiedzialności za długi spadkowe. Praktyczne problemy pojawiają się zwłaszcza wtedy, gdy nie dokonano działu spadku. W sytuacji jego wykonania, zgodnie z art. 10342 k.c., spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Warto zaakcentować w tym miejscu, że chodzi o całkowity dział spadku. Istnieje możliwość działu częściowego, który jednak nie będzie niósł za sobą skutków opisanych powyżej. W piśmiennictwie trafnie wskazuje się jednak, że pominięcie w dziale przedmiotów o znikomej wartości w stosunku do wartości spadku, nie stoi na przeszkodzie zastosowaniu art. 1034 § 2 k.c.

Z reguły zatem, dopiero z chwilą zawarcia umowy o dział całego spadku lub uprawomocnienia się postanowienia sądu w przedmiocie całościowego działu spadku, wchodzi odpowiedzialność w stosunku do wielkości otrzymanych udziałów spadkowych. Zasada wyrażona w art. 1034 § 2 k.c. nie będzie miała jedynie zastosowania, gdy spadkobiercy są zobowiązani do spełnienia świadczenia niepodzielnego. Wówczas, nawet po dziale spadku, będą za nie odpowiadać tak jak dłużnicy solidarni, co jest związane z istotą tego świadczenia.

Przed dokonaniem całkowitego działu spadku spadkobiercy odpowiadają za długi solidarnie. Z istoty odpowiedzialności solidarnej uregulowanej w art. 366 k.c. wynika, że wierzyciel mógłby żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników (spadkobierców) łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

Zgodnie z art. 376 k.c. jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

Norma tego przepisu ma również odpowiednie zastosowanie w przypadku spadkobierców, z tym zastrzeżeniem, że spadkobierca może żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów w spadku. Do czasu działu spadku roszczenia regresowe spadkobiercy, który spłacił dług, może dochodzić w odrębnym procesie o zapłatę. W przypadku zaś wszczęcia postępowania o dział spadku sąd w orzeczeniu kończącym rozstrzyga o wzajemnych roszczeniach pomiędzy współspadkobiercami z tytułu spłaconych długów spadkowych. W praktyce pojawia się również problem waloryzacji spłaconego przez jego spadkobiercy długu. Zgodnie z poglądem wyrażonym przez Sąd Najwyższy, zagadnienie istnienia lub braku obowiązku dokonania przez sąd waloryzacji długu spadkowego, spłaconego przez jednego ze współspadkobierców i zgłoszonego przez niego do rozliczenia w toku postępowania o dział spadku, należy umiejscowić w płaszczyźnie zagadnień proceduralnych, z ewentualnym uwzględnieniem problemu stosowania w omawianej sytuacji art. 358§ 3 k.c.

Szczególne rozwiązanie, w odniesieniu do odpowiedzialności spadkobierców, wprowadza również art. 779 k.p.c., zgodnie z którym do egzekucji ze spadku konieczny jest - aż do działu spadku - tytuł egzekucyjny przeciwko wszystkim spadkobiercom. Jak trafnie wskazuje się doktrynie,  niedopuszczalne jest prowadzenie egzekucji z poszczególnych przedmiotów należących do spadku, jeżeli wierzyciel nie dysponuje tytułem egzekucyjnym przeciwko spadkodawcy albo przeciwko wszystkim spadkobiercom. W przypadku posiadania tytułu wykonawczego przeciwko jednemu spadkobiercy, wierzyciel może prowadzić egzekucję z jego majątku osobistego.

W przypadku wielości spadkobierców każdy z nich składa swoje własne oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku. W literaturze przedmiotu słusznie przyjmuje się, że sposób przyjęcia spadku - wprost lub z dobrodziejstwem inwentarza - nie ma jednak wpływu na ogólne reguły odpowiedzialności solidarnej. Powyższy pogląd pozostaje w zgodzie z ogólną zasadą odpowiedzialności solidarnej. Zgodnie z art. 368 k.c. zobowiązanie może być solidarne, chociażby każdy z dłużników był zobowiązany w sposób odmienny albo chociażby wspólny dłużnik był zobowiązany w sposób odmienny względem każdego z wierzycieli. Okoliczność ograniczonej odpowiedzialności osób przyjmujących spadek z dobrodziejstwem inwentarza, nie stoi więc na przeszkodzie ich solidarnej odpowiedzialności z osobami, którzy spadek przyjęli wprost.

Sposób przyjęcia spadku nie pozostaje jednak bez wpływu na sytuację spadkobiercy. Solidarna odpowiedzialność spadkobierców, którzy przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, ograniczona będzie bowiem do wartości stanu czynnego ich udziałów spadkowych. W przypadku większej ilości spadkobierców to, w jaki sposób przyjmują spadek, ma więc znaczenie dla określenia zasad ich odpowiedzialności, zwłaszcza przed działem spadku. Po dziale spadku, niezależnie od tego, czy określony spadkobierca odpowiada za długi spadkowe w sposób ograniczony czy też bez ograniczenia, jego odpowiedzialność będzie związana wyłącznie z proporcją, w jakiej odziedziczył spadek. Jak wskazuje się w piśmiennictwie, regulacja znajdzie zastosowanie, choćby zachodziła wielokrotna nawet nadwyżka wartości aktywów spadkowych czy samego udziału w spadku nad wysokością długów spadkowych. W każdym przypadku po dziale spadku wierzyciel może domagać się od konkretnego spadkobiercy jedynie przypadającej na niego części długu. Po dziale spadku, sposób przyjęcia spadku nie ma więc większego znaczenia, przy czym dla samego postępowania sądowego oraz zasad odpowiedzialności nie pozostaje bez wpływu.

Podsumowując należy podkreślić, iż sposób przyjęcia spadku ma istotne znaczenie dla sytuacji prawnej. Przyjęcie spadku wiąże się bowiem nie tylko z uzyskaniem aktywów oraz majątku, jakiego dorobił się zmarły, ale również z koniecznością uregulowania ewentualnie pozostawionych długów. Zanim spadkobierca zdecyduje się na złożenie oświadczenia, winien więc zorientować się, co wchodzi w skład majątku i czy jest zadłużony. Spadkobierca może również wybrać bezpieczną opcję i przyjąć spadek z dobrodziejstwem inwentarza, niemniej wiąże się to z kolei z koniecznością podejmowania szeregu czynności. Jednocześnie ustawodawca słusznie oczekuje od niego wówczas staranności nie tylko przy spisie inwentarza, ale również przy spłacaniu długów. Moim zdaniem, nie w sposób więc abstrakcyjnie ocenić, który sposób przyjęcia spadku jest lepszy i korzystniejszy dla spadkobiercy. Kluczowe znaczenie będzie miał tu stan faktyczny. Zalecane byłoby podejmowanie przez spadkobierców czynności sprawdzających, zwłaszcza że okres sześciu miesięcy na złożenie oświadczenie należy uznać za wystarczający dla ustalenia składu majątku wchodzącego w skład spadku. 

Zapisz się do newslettera
Kontakt w sprawie usług i działalności szkoleniowo-edukacyjnej Kancelarii oraz zapisu do newslettera