23. Sądowe uchylenie kary administracyjnej nałożonej przez Sanepid w czasie lockdownu i co dalej?

Autor: radca prawny Maciej Bogucki z Kancelarii Mamiński & Partners

W dobie utrzymującego się stanu pandemii, a w konsekwencji utrzymywania obostrzeń, dotyczących prowadzenia działalności gospodarczej, przy jednoczesnym drastycznym spadku możliwości utrzymania się zwłaszcza drobnych przedsiębiorców, pojawia się interesujące z punktu widzenia prawników zagadnienie.

W toku całkowitego zamknięcia gospodarki pod koniec I kwartału ubiegłego roku i wprowadzenia regulacji "COVID-owych" na przedsiębiorców, ale i na zwykłych obywateli, posypały się kary administracyjne, częstokroć w wysokości przekraczającej możliwości płatnicze ukaranych. Aktualnie w orzecznictwie wojewódzkich sądów administracyjnych (dalej „WSA”) obserwuje się trend uchylania tak nakładanych kar i umarzania postępowań w sprawach, przy czym, w sprawach, w których dochodzi do uchylenia kar administracyjnych, WSA uznają, że stanowiące podstawę nałożenia kar przepisy ówcześnie obowiązującego Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 kwietnia 2020 r. w sprawie ustanowienia określonych ograniczeń, nakazów i zakazów w związku z wystąpieniem stanu epidemii (Dz. U. z 2020 r. poz. 697) były niekonstytucyjne, wobec wydania Rozporządzenia z przekroczeniem granic delegacji ustawowej.

Skutkiem prawomocnego wyroku uchylającego nałożoną karę ewentualnie już uiszczona kara oczywiście podlegać będzie zwrotowi, wraz z kosztami procesu sądowego (o ile zostały zasądzone), pozostaje jednak kwestia potencjalnych szkód, związanych z jej nałożeniem - związanych np. ze stratami wskutek faktycznie bezprawnego wstrzymania wykonywania działalności gospodarczej, czy koniecznością zaciągnięcia niekorzystnej pożyczki celem zapłaty kary.

Wydaje się, że w przypadku jednoznacznego stwierdzenia w postępowaniu sądowoadministracyjnym, że działanie właściwych inspektoratów nadzoru sanitarnego było niezgodne z prawem (podjęte na podstawie oczywiście niekonstytucyjnych przepisów Rozporządzenia), możliwym jest dochodzenie solidarnie od Sandepid-u i Skarbu Państwa odszkodowania na ogólnych zasadach Kodeksu cywilnego, tj. art. 417 kc, stanowiącego, iż:

Art. 417. § 1. Za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jednostka samorządu terytorialnego lub inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa.
§ 2. Jeżeli wykonywanie zadań z zakresu władzy publicznej zlecono, na podstawie porozumienia, jednostce samorządu terytorialnego albo innej osobie prawnej, solidarną odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę ponosi ich wykonawca oraz zlecająca je jednostka samorządu terytorialnego albo Skarb Państwa.

Alternatywną podstawę prawną roszczeń odszkodowawczych - jednak wyłącznie w przypadku osób fizycznych - mógłby także stanowić, wykładany a maiori ad minus, art. 417² kc.

Art. 417². Jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy okoliczności, a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

Skoro bowiem przepisy prawa dają możliwość wystąpienia z żądaniami odszkodowawczymi nawet w przypadku zgodnego z prawem działania organów władzy publicznej, tym bardziej zasadnym jest dopuszczenie możliwości wystąpienia ze stosownymi roszczeniami w przypadku stwierdzenia, że podjęte działania w istocie nie były oparte na właściwych przepisach prawa. Ta jednak ścieżka potencjalnie aktualizowałaby się w przypadku możliwości wykazania, że w związku z nałożoną karą doszło do rozstroju zdrowia (np. poprzez wywołanie głębokiego stanu depresji, bądź pozbawienie możliwości dostępu do leków w związku z prowadzona egzekucja kary - skutkującego pogorszeniem stanu zdrowia).

Potwierdzeniem powyższych możliwości zdają się być informacje medialne o kierowaniu stosownych pozwów przed Sądy powszechne - jednakże na chwilę obecną nie zostały ujawnione dane o podstawach prawnych tychże pozwów, jak i o ewentualnie już zapadłych rozstrzygnięciach, co pozwoliłoby zorientować się w kierunku orzeczniczym w tej materii.

Można jednak postawić tezę, że w związku zarysowaną już linią orzeczniczą WSA w kwestii możliwości nakładania kar "covidowych" i inicjacją pierwszych postępowań odszkodowawczych, kwestia ta wkrótce doczeka się pierwszych rozstrzygnięć sadowych, wskazujących kierunek i podstawy działań osobom niesłusznie ukaranym.