48. Alimenty na pełnoletnie dziecko

Autor: adw. Przemysław Grzegorczyk

Opublikowano: 22.02.2022

I. Pełnoletnie dziecko a obowiązek alimentacyjny rodziców

Problematyka obowiązku alimentacyjnego rodziców wobec swoich pełnoletnich dzieci została unormowana w art. 133 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2020 r. poz. 1359; dalej jako: „k.r.i.o.”). Zgodnie z w/w normą, rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. W praktyce oznacza to, że przesłanką eliminującą alimentację zstępnego nie jest wyłącznie osiągnięcie przez dziecko pełnoletniości, lecz – jak wynika to z literalnej treści przepisu – zdolność do samodzielnego utrzymania się. Tytułem ciekawostki można wskazać, że niemożność samodzielnego utrzymania się przez pełnoletnie dziecko
ze względu na całkowitą niezdolność do pracy spowodowaną narkomanią nie wyłącza obowiązku alimentacyjnego rodziców (tak też: uchwała Sądu Najwyższego z 31 stycznia 1986 r., sygn. III CZP 76/86). Truizmem będzie natomiast stwierdzenie, że w przypadku nieuleczalnej choroby (fizycznej lub psychicznej), obowiązek alimentacyjny rodziców będzie trwał niezależnie od wieku potomka (podobnie: K. Pietrzykowski, Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Komentarz, Warszawa 2021, Legalis). Dodać należy, że w praktyce orzeczniczej przesądzona została kwestia dziecka uczącego się w szkole pomaturalnej lub na wyższej uczelni – rodzice winni łożyć na utrzymanie i wykształcenie także pełnoletniego dziecka, zdobywającego kwalifikacje zawodowe, odpowiadające jego uzdolnieniom i predyspozycjom (tak też: wyrok Sądu Najwyższego z 26 listopada 1998 r., sygn. I CKN 989/97, Legalis; podobnie: wyrok Sądu Najwyższego z 16 lipca 1998 r., sygn. I CKN 521/98, Legalis).

Poza powyższym, uprawnionym do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku (art. 133 § 2 k.r.i.o.). Pojęcie „niedostatku” nie zostało co prawda dookreślone przez ustawodawcę, niemniej jednak dekodować należy je przez „usprawiedliwione potrzeby uprawnionego” zakreślone w normie art. 135 § 1 k.r.i.o. W judykaturze podkreśla się, że jeśli uprawniony może własnymi siłami zaspokoić swoje potrzeby tylko częściowo, obowiązek alimentacyjny zobowiązanego ogranicza się do niezaspokojonej części (por. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z 19 maja 1975 r., sygn. III CRN 55/75, OSNCP 1976, Nr 6, poz. 133; wyrok Sądu Najwyższego z 20 stycznia 2000 r., sygn. I CKN 1187/99, Legalis).

II. Możliwość uchylenia się przez rodziców od obowiązku alimentacyjnego na rzecz pełnoletniego dziecka

Na możliwość uchylenia się od obowiązku alimentacyjnego wskazuje art. 133 § 3 k.r.i.o., zgodnie z którym rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko
nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

a) nadmierny uszczerbek dla rodziców

Orzecznictwo Sądu Najwyższego ukształtowało linię, zgodnie z którą „trudna sytuacja materialna rodziców nie zwalnia ich od obowiązku świadczenia na potrzeby dzieci. Zmuszeni są oni dzielić się z dziećmi nawet bardzo szczupłymi dochodami, chyba że takiej możliwości są pozbawieni
w ogóle. W sytuacjach skrajnych, zwłaszcza o charakterze przejściowym, sprostanie obowiązkowi alimentacyjnemu wymagać nawet będzie poświęcenia części składników majątkowych” (szerzej: wyrok Sądu Najwyższego z 24 marca 2000 r., sygn. I CKN 1538/99, Legalis).

W praktyce sądów powszechnych dostrzec można jednak swego rodzaju odwilż od restrykcyjnej linii Sądu Najwyższego. Tytułem przykładu należałoby powołać wyrok Sądu Rejonowego w Kłodzku z 27 lipca 2017 r., sygn. III RC 247/15 – w przywołanym tam stanie faktycznym powód wraz z żoną żyli z miesiąca na miesiąc, nie czyniąc żadnych oszczędności, bez wystarczających środków by wyjechać na wakacje, bez możliwości odłożenia funduszy na wydatki takie jak remont mieszkania, zakup czy naprawa samochodu. W ocenie Sądu, wobec wskazanych okoliczności, zasadna była ocena, że pozwana, która nie dołożyła starań w celu możności samodzielnego utrzymania się, lecz realizuje strategię życiową pozwalającą na uniknięcie pracy zawodowej, pozostając na utrzymaniu brytyjskiej pomocy społecznej i oczekuje, że to jej ojciec będzie finansował jej pozornie samodzielne życie, co nakazuje uwzględnić powództwo w całości (zatem: uchylić obowiązek alimentacyjny).

b) brak dołożenia starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się

Swego rodzaju odstępstwem od zasady podnoszenia kwalifikacji zawodowych dzieci (a co za tym idzie: obowiązku alimentacyjnego rodziców na ten czas), jest zaniedbywanie przez dziecko należytych postępów w toku nauki, zwłaszcza gdy z własnej winy powtarza lata studiów i wskutek tego nie kończy studiów w przewidzianym programem okresie (patrz: wyrok Sądu Najwyższego z 8 sierpnia 1980 r., sygn. III CRN 144/80, Legalis). Wydłużający się nadmiernie czas pobierania nauki poza przyjęte ramy, powtarzanie lat nauki w szkole lub na uczelni z własnej winy, nie ukończenie edukacji przez studiującego, który ze względu na wiek może pracę podjąć, powinny być brane pod uwagę przy ustalaniu obowiązku rodziców do alimentowania pełnoletniego dziecka. Jak trafnie w jednym z orzeczeń stwierdził Sąd Najwyższy zaktualizowany przez podjęcie studiów obowiązek alimentacyjny rodziców może ustać w razie braku pozytywnych wyników studiów (wyrok Sądu Najwyższego z 12 lutego 1998 r, sygn. I CKN 499/97; podobnie: wyrok Sądu Okręgowego w Sieradzu z 30 października 2013 r., sygn. I Ca 384/13).

III. Alimentacja pełnoletniego dziecka – zawsze zasadna (?)

Czy w każdym przypadku alimenty na rzecz pełnoletniego dziecka będą zasadne? Jak zwykli mawiać prawnicy: „to zależy”. Przytoczone powyżej orzeczenia w sposób dobitny wskazują, że tematyką alimentacji pełnoletniego zstępnego rządzi kazuistyka. Każdorazowo zatem – przez pryzmat art. 135 § 1 k.r.i.o. – Sąd będzie ustalał usprawiedliwione potrzeby uprawnionego oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego. I to właśnie te usprawiedliwione potrzeby uprawnionego pełnoletniego, który wykaże brak możliwości zarobkowych oraz poziom udokumentowanych wydatków jakie ponosi na swoje utrzymanie będą wpływały na zasadność powództwa alimentacyjnego.